Πρόγραμμα Τοπικής Ιστορίας

Τίτλος Προγράμματος

«Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης: ένα απέραντο μουσείο πολιτιστικής κληρονομιάς, ένα μουσείο δίχως τοίχους»

Επίπεδο/ Βαθμίδα: Ε΄- ΣΤ΄ Δημοτικού

Γνωστικό αντικείμενο: Ιστορία

 Μελέτη των ιστορικών στοιχείων του οικισμού της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης, ενός από τους μεγαλύτερους παραδοσιακούς οικισμούς της Ελλάδας, που κατάφερε να μείνει μέχρι σήμερα ανεπηρέαστος από τη φθορά του χρόνου. Συγκεκριμένα: οι μαθητές και οι μαθήτριες θα μελετήσουν τους ιστορικούς σταθμούς οικιστικής ανάπτυξης και εξέλιξης, καθώς και τις φάσεις ανοικοδόμησης της Παλιάς Πόλης (Α΄ Φάση: 1830-1870, Β΄ Φάση: 1870-1910), θα εξερευνήσουν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική μέσα από τα πολλά μνημεία-αξιοθέατα της Παλαιάς Πόλης της Ξάνθης (παραδοσιακά σπίτια, εκκλησίες, σχολεία, μουσεία, καπνομάγαζα κλπ), τις μορφές-επιρροές από τα κυρίαρχα αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής, τον σχηματικό διαχωρισμό τυπολογίας των κτιρίων-μνημείων, καθώς και τη μορφολογία του πολεοδομικού ιστού, αναδεικνύοντας την τοπική πολιτισμική ταυτότητα και την ιδιαίτερη σημασία της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης για την πολιτιστική κληρονομιά της Θράκης.

Τάξη: ΣΤ΄ τάξη

Πρόγραμμα Σπουδών

Σύνδεση με το Πρόγραμμα Σπουδών του 2023 στις ενότητες: Ιστορία, Εργαστήρια Δεξιοτήτων Γεωγραφία, Εικαστικά, Μουσική, Τ.Π.Ε.

Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης

  • Ποιοτική εκπαίδευση
  • Βιώσιμες πόλεις και κοινότητες
  • Ζωή στη στεριά
  • Συνεργασία για τους στόχους

Θεματική Ενότητα

  • Εργαστήρια Δεξιοτήτων
  • Ενεργός Πολιτειότητα
  • Βιβλία μαθητή/μαθήτριας – Γνωστικό Αντικείμενο Ιστορίας, Γεωγραφίας, Εικαστικών, Μουσικής, Τ.Π.Ε.

Σύντομη περιγραφή του Προγράμματος

Το Πρόγραμμα έχει στόχο τη γνωριμία των μαθητών/μαθητριών με την ιστορία της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης και την οικιστική της εξέλιξη στα τέλη του 19 ου αιώνα – αρχές του 20 ου αιώνα, μελετώντας τους ιστορικούς σταθμούς οικιστικής εξέλιξης, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική με τις πολλές και διαφορετικές επιδράσεις από την ιταλική Αναγέννηση, τον γερμανικό Ρομαντισμό και τον ελληνικό Νεοκλασσικισμό και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά των δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων (παραδοσιακά σπίτια, εκκλησίες, σχολεία, μουσεία, καπνομάγαζα κλπ) σε συνδυασμό με την τοπική ιστορία και τον πολιτισμό της περιοχής.

Μέσα από δραστηριότητες έρευνας, παρατήρησης και δημιουργικής έκφρασης, οι μαθητές/μαθήτριες θα εξερευνήσουν τον παραδοσιακό οικισμό της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης, ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχιτεκτονικά σύνολα στη Θράκη, ένα απέραντο υπαίθριο μουσείο πολιτιστικής κληρονομιάς, εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές στον αστικό τρόπο ζωής και την καθημερινότητα του «τότε» και του «σήμερα» και θα αναζητήσουν την τοπική πολιτισμική ταυτότητα, αναδεικνύοντας τη σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Θράκης και τη σημασία της αειφόρου ανάπτυξης.

Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα:

  • Ανάπτυξη της γνώσης για την Τοπική Ιστορία και τα πολιτιστικά μνημεία-αξιοθέατα της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης. Ειδικότερα, οι μαθητές/τριες αναμένεται:
    • Να κατανοήσουν την οικιστική εξέλιξη της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης στα τέλη του 19 ου – αρχές του 20 ου αιώνα ως αποτέλεσμα της εκβιομηχάνισης της πόλης (μορφές-τυπολογία-επιρροές). Συγκεκριμένα: να γνωρίσουν την οικιστική εξέλιξη της Παλαιάς Πόλης της Ξάνθης, η οποία υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα κέντρα καπνού με αστική τάξη (οικογένειες Χριστιανών, Εβραίων και Αρμενίων που δραστηριοποιήθηκαν στην περιοχή ως καπνέμποροι, μεσίτες καπνού και αντιπρόσωποι ξένων εταιριών με κοσμοπολίτικη νοοτροπία και διεθνείς συνδέσεις), καθώς και οργανωμένη εργατική τάξη (συνδικάτα, σωματεία), ως αποτέλεσμα της εσωτερικής μετακίνησης-μετανάστευσης από άλλες περιοχές του ελλαδικού χώρου.
    • Να μελετήσουν τη διάρκεια της belle epoque για την Ξάνθη (1860-1913) και τους σταθμούς οικιστικής ανάπτυξης της πόλης {μεταφορά της οθωμανικής διοίκησης από τη Γενισέα στην Ξάνθη (1872), σύνδεση της πόλης με το σιδηροδρομικό δίκτυο (1891), Μικρασιατική καταστροφή (1922)-Άφιξη προσφύγων, καταστροφικοί σεισμοί του 1929}.
    • Να μελετήσουν τις φάσεις ανοικοδόμησης της Παλιάς Πόλης {Α΄ Φάση (1830-1870): άφιξη Μακεδόνων και Ηπειρωτών μαστόρων, οικοδόμηση δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων, σταδιακή δημιουργία αστικής και εργατικής τάξης, Β΄ Φάση (1870-1910): σύνδεση με το Σιδηροδρομικό Δίκτυο, μεγάλη οικονομική άνθηση, έντονη οικοδομική δραστηριότητα.
    • Να γνωρίσουν τα παραδοσιακά σπίτια, τις εκκλησίες, τα σχολεία, τα μουσεία, τα καπνομάγαζα κλπ του οικισμού με την περίτεχνη αρχιτεκτονική ως στοιχεία της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς που σχετίζεται με την ιστορία, την κουλτούρα, την κοινωνία και την οικονομία της περιοχής.
    • Να διακρίνουν τα χαρακτηριστικά δείγματα της αρχιτεκτονικής της εποχής σε ό,τι αφορά τα κτίρια Δημόσιας Χρήσης (θρησκευτικά, διοικητικά, εκπαιδευτικά) από τις παραδοσιακού τύπου κατοικίες, καθώς και τις πολυτελείς αστικές κατοικίες του οικισμού.
    • Να εξερευνήσουν τις διάφορες μορφές-επιρροές: μορφές παραδοσιακής αρχιτεκτονικής Βορειοελλαδικού χώρου, επιρροές από κυρίαρχα αρχιτεκτονικά ρεύματα της εποχής, επιρροές από την αρχιτεκτονική γειτονικών μεγαλουπόλεων (Θεσσαλονίκη, Κωνσταντινούπολη, Φιλιππούπολη).
    • Να διακρίνουν σχηματικά τις τέσσερις κατηγορίες κτιρίων της Παλαιάς Πόλης της Ξάνθης: παραδοσιακός τύπος, αστικός (λόγιος) τύπος, λαϊκός τύπος και σύγχρονες κατασκευές.
  • Να αναπτύξουν δεξιότητες παρατήρησης, έρευνας, συλλογικής δράσης και συνεργασίας μέσα από ομαδικές εργασίες και δραστηριότητες πεδίου.
  • Να καλλιεργήσουν την περιβαλλοντική τους συνείδηση και τον σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομιά του τόπου τους.
  • Να εκφραστούν δημιουργικά και να χρησιμοποιήσουν βασικά ψηφιακά εργαλεία για την αναζήτηση, οργάνωση και παρουσίαση πληροφοριών σχετικών με το θέμα.
  • Να καλλιεργήσουν δεξιότητες στις Τ.Π.Ε. με τη δημιουργία ψηφιακού διαδραστικού χάρτη, καθώς και ψηφιακού άλμπουμ, που θα αντανακλούν την εμπειρία των μαθητών/μαθητριών από το πρόγραμμα.
  • Να αναδείξουν την περιοχή μέσω των εκπαιδευτικών επισκέψεων.
  • Να εκτιμήσουν την αξία της συγκεκριμένης αρχιτεκτονικής του οικισμού και να αναπτύξουν θετική στάση, αλλά και στάση δέσμευσης σε ό,τι αφορά την προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, σε συνεργασία τόσο με τους δημόσιους φορείς, όσο και τους ενεργούς πολίτες στο πλαίσιο της Ενεργού Πολιτειότητας.

Πεδίο Υλοποίησης

  • Προορισμοί γύρω από το Σχολείο (σε απόσταση περπατήματος),
  • Προορισμοί σε απόσταση από το Σχολείο (απαιτείται η μετάβαση με συγκοινωνιακό μέσο),
  • Ο ψηφιακός χώρος του διαδικτύου.

Φάσεις Υλοποίησης

Διερεύνηση (4 διδακτικές ώρες)

Ο/Η εκπαιδευτικός προσπαθώντας να κινητοποιήσει το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών και να ενεργοποιήσει τυχόν προϋπάρχουσες γνώσεις και εμπειρίες γύρω από το θέμα της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης, συζητά μαζί τους για το τι γνωρίζουν για τον οικισμό με τη συγκεκριμένη αρχιτεκτονική και τι επιθυμούν να μάθουν {εννοιολογικός χάρτης με χρήση λογισμικού εννοιολογικής χαρτογράφησης για ανίχνευση των αναπαραστάσεων των μαθητών/τριών, τεχνική του καταιγισμού ιδεών (ιδεοκαταιγισμός ή ιδεοθύελλα), παρουσίαση εικόνων, βιβλίων και χαρτών για την ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος, δημιουργία «θεματικού τοίχου».

Με τη βοήθεια του/της εκπαιδευτικού, οργανώνουν ερωτήματα για την Τοπική Ιστορία, όπως:

  • Πόσο σημαντική είναι η Παλιά Πόλη της Ξάνθης ως παράδειγμα παραδοσιακού
  • οικισμού για τον βορειοελλαδικό χώρο που συνδέει το παρελθόν με το μέλλον της
  • πόλης;
  • Χρήζει ειδικής κρατικής προστασίας (ειδικοί όροι και περιορισμοί δόμησης) και γιατί;
  • Ποια είναι η ιστορική περίοδος κατά την οποία η Ξάνθη γίνεται εμπορικό, διοικητικό
  • και στρατιωτικό κέντρο μιας ακμάζουσας περιφέρειας;
  • Ποιες διατάξεις και φιρμάνια της εποχής (π.χ. φιρμάνι του Σουλτάνου) συνετέλεσαν
  • ώστε να δραστηριοποιηθεί στην περιοχή μια άρχουσα αστική τάξη, καθώς και μια
  • οργανωμένη εργατική τάξη; Ποιοι τις αποτελούσαν;
  • Ποια είναι η πρώτη και δεύτερη φάση οικοδόμησης της Παλαιάς Πόλης με τη μορφή
  • που σώζεται σήμερα; Ποιοι προσκλήθηκαν για να την οικοδομήσουν;
  • Ποιοι είναι οι σταθμοί ανάπτυξης της Παλαιάς Πόλης; Πότε αρχίζει η οικονομική
  • άνθηση του οικισμού, πότε διακόπτεται και γιατί;
  • Ποιες είναι οι κατηγορίες κτιρίων που διακρίνονται στην Παλιά Πόλη της Ξάνθης;
  • Την τρέχουσα περίοδο διατηρείται η αυθεντικότητά της ή έχει υποστεί εμφανείς
  • αλλοιώσεις;
  • Ποια είναι τα κύρια προβλήματα και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζει ο παραδοσιακός
  • οικισμός; Ποιο είναι το χρέος μας ως Ενεργοί Πολίτες;

Κλπ.

Εργαλεία: χάρτες, φωτογραφίες, βιβλία, ιστορικές πηγές, διαδίκτυο-ψηφιακές βάσεις δεδομένων, ομαδικές συζητήσεις

Προετοιμασία/Σχεδιασμός (6 διδακτικές ώρες)

Οι μαθητές/τριες σε συνεργασία με τον/την εκπαιδευτικό πραγματοποιούν:

  • Κατανομή ομάδων και ανάθεση εργασιών (ερευνητές, αρθρογράφοι, παρουσιαστές κλπ.).
  • Διεξαγωγή έρευνας και καταγραφή των πληροφοριών-Σύνταξη του Σχεδίου Δράσης.
  • Καταγραφή προορισμών-επισκέψεων στο πεδίο: Σπίτι Μάνου Χατζηδάκι (τέλη 18 ου αιώνα, ιδιοκτησία του Εβραίου εμπόρου Ισαάκ Δανιέλ), εκκλησία Αγίου Βλασίου (1828), κτίριο του Σταυρού, κτίριο Λυκείου Ελληνίδων, κτίριο Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης (1900), ξενοδοχείο «1905» (1905), εκκλησία Ακάθιστου Ύμνου (1861), πλατεία Μητροπόλεως, Μητροπολιτικό Μέγαρο-παραδοσιακή κατοικία της Μητρόπολης Ξάνθης και Περιθεωρίου (1886), Ματσίνειος Σχολή/1 ο Δ.Σ. Ξάνθης (1863), Στάλιο Νηπιαγωγείο (1881), Μητροπολιτικός Ναός Ιωάννη του Προδρόμου (1839), Λαογραφικό Μουσείο (1866), Αρχοντικό Καλούδη (1877), Δημοτική Πινακοθήκη «Χρήστος Παυλίδης» (μέσα του 19 ου αιώνα), εκκλησάκι Ζωοδόχου Πηγής (δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα), συνοικία Καβακίου και εκκλησία Παμμεγίστων Ταξιαρχών (1834), Καπνομάγαζα ή Καπναποθήκες.
  • Επαφές με συνεργαζόμενους φορείς – Συνεντεύξεις: Δήμος Ξάνθης, Εφορεία Αρχαιοτήτων, Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης, Μητρόπολη Ξάνθης, Δημοτική Πινακοθήκη, Ιστορικοί-Ερευνητές ιστορίας της πόλης κλπ.
  • Προετοιμασία υλικού: βιβλία, χάρτες, ψηφιακές βάσεις δεδομένων, μαγνητόφωνα συνεντεύξεων, φωτογραφικές μηχανές, κυάλια παρατήρησης, τετράδια, tablets.

Υλοποίηση (10 διδακτικές ώρες)

• Δημιουργία Βιβλίου Πληροφοριών και αναζήτηση επιπρόσθετου υλικού στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Ξάνθης και σε ψηφιακές βάσεις δεδομένων.

• Καθημερινή διασύνδεση (ανάλογα με τη θεματική ενότητα) με τα Δ.Ε.Π.Π.Σ. και Α.Π.Σ.

• Συνεντεύξεις με υπαλλήλους εμπλεκόμενων φορέων (συγκέντρωση και καταγραφή πληροφοριών).

• Επίσκεψη στο Σπίτι Μάνου Χατζηδάκι και στην εκκλησία Αγίου Βλασίου (επίσκεψη στο πεδίο).

• Επίσκεψη στο κτίριο του Σταυρού, στο κτίριο Λυκείου Ελληνίδων, στο κτίριο Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης και στο ξενοδοχείο «1905» (επίσκεψη στο πεδίο).

• Επίσκεψη στην εκκλησία Ακάθιστου Ύμνου, στην πλατεία Μητροπόλεως, στο Μητροπολιτικό Μέγαρο-παραδοσιακή κατοικία της Μητρόπολης Ξάνθης και Περιθεωρίου, στη Ματσίνειο Σχολή (1 ο Δ.Σ. Ξάνθης), στο Στάλιο Νηπιαγωγείο, στον μητροπολιτικό ναό Ιωάννη του Προδρόμου (επίσκεψη στο πεδίο).

• Επίσκεψη στο Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης, στο Αρχοντικό Καλούδη, στη Δημοτική Πινακοθήκη «Χρήστος Παυλίδης» (επίσκεψη στο πεδίο).

• Επίσκεψη στο εκκλησάκι Ζωοδόχου Πηγής, στη συνοικία Καβακίου και στην εκκλησία Παμμεγίστων Ταξιαρχών, στα Καπνομάγαζα.

• Συνεντεύξεις με κατοίκους της περιοχής (συγκέντρωση και καταγραφή πληροφοριών).

• Φωτογράφιση, βιντεοσκόπηση και καταγραφή εμπειριών.

• Ομαδικές εργασίες ανά θεματική: ιστορία, αρχιτεκτονική, λαϊκή παράδοση, θρησκευτικότητα.

• Εκπόνηση εργασιών και παρουσίασής τους κάνοντας χρήση του λογισμικού δημιουργίας και παρουσίασης διαφανειών Power Point ανά ομάδα μαθητών/τριών.

• Δημιουργία αφισών, κατασκευή μακέτας ανά ομάδα μαθητών/τριών.

• Εμπλουτισμός «Θεματικού τοίχου».

• Δραματοποίηση μύθου ή ιστορίας.

• Συγκέντρωση φωτογραφικού υλικού, χαρτών και πληροφοριών.

• Υιοθέτηση ενός από τα πολλά μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης {Σπίτι Μάνου Χατζηδάκι (τέλη 18 ου αιώνα, ιδιοκτησία του Εβραίου εμπόρου Ισαάκ Δανιέλ), εκκλησία Αγίου Βλασίου (1828), κτίριο του Σταυρού, κτίριο Λυκείου Ελληνίδων, κτίριο Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης (1900), ξενοδοχείο «1905» (1905), εκκλησία Ακάθιστου Ύμνου (1861), πλατεία Μητροπόλεως, Μητροπολιτικό Μέγαρο- παραδοσιακή κατοικία της Μητρόπολης Ξάνθης και Περιθεωρίου (1886), Ματσίνειος Σχολή/1 ο Δ.Σ. Ξάνθης (1863), Στάλιο Νηπιαγωγείο (1881), Μητροπολιτικός Ναός Ιωάννη του Προδρόμου (1839), Λαογραφικό Μουσείο (1866), Αρχοντικό Καλούδη (1877), Δημοτική Πινακοθήκη «Χρήστος Παυλίδης» (μέσα του 19 ου αιώνα), εκκλησάκι Ζωοδόχου Πηγής (δεύτερο μισό του 19 ου αιώνα), συνοικία Καβακίου και εκκλησία Παμμεγίστων Ταξιαρχών (1834), Καπνομάγαζα ή Καπναποθήκες} και ανάληψη εθελοντικής δράσης σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές για την προστασία του συγκεκριμένου μνημείου.

Επικοινωνία-Διάχυση (5 διδακτικές ώρες)

Οι μαθητές/μαθήτριες επικοινωνούν και μοιράζονται τα αποτελέσματα των εργασιών τους με την ευρύτερη σχολική και τοπική κοινότητα:

• Δημιουργώντας εργασίες ανά ομάδα και παρουσιάσεις (προφορικά ή/και μέσω του λογισμικού Power Point) για τον ιστορικό και πολιτιστικό θησαυρό της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης.

• Δημιουργώντας αφίσες/τρίπτυχα και Έκθεση Φωτογραφίας και πολιτιστικών δημιουργιών στην αίθουσα εκδηλώσεων – πολλαπλών χρήσεων του Σχολείου.

• Συγγράφοντας άρθρα και αναρτώντας τα στην Ιστοσελίδα του Σχολείου,

• Συγκεντρώνοντας το φωτογραφικό υλικό από όλα τα μνημεία-αξιοθέατα της Παλιάς Πόλης της Ξάνθης και αναρτώντας τα στην Ιστοσελίδα του Σχολείου.

• Παρουσιάζοντας το Σχεδίο Δράσης Ενεργού Πολιτειότητας των μαθητών/τριών στην αίθουσα εκδηλώσεων – πολλαπλών χρήσεων του Σχολείου προς όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας: μαθητές/μαθήτριες όλων των τάξεων, εκπαιδευτικοί, γονείς/κηδεμόνες.

• Διοργανώνοντας εκδήλωση στο Δημοτικό Αμφιθέατρο της Ξάνθης για την παρουσίαση του σχεδίου δράσης ενεργού πολιτειότητας των μαθητών/τριών προς άλλες Σχολικές Μονάδες και για την ενημέρωση των τοπικών φορέων και της τοπικής κοινωνίας (διάχυση της δράσης).

Αναστοχασμός (2 διδακτικές ώρες)

1. Οι μαθητές/μαθήτριες απαντούν σε ερωτήσεις:

• Τι μάθαμε για έναν από τους μεγαλύτερους παραδοσιακούς οικισμούς της Ελλάδας που δεν γνωρίζαμε; Τι μας εντυπωσίασε; Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίσαμε;

• Πώς νιώσαμε κατά τη διάρκεια των δράσεων;

• Επιτεύχθηκαν όλοι οι στόχοι; Αν όχι, ποιοι στόχοι δεν επιτεύχθηκαν και γιατί;

• Αξιοποιήθηκαν πηγές και εξωτερικοί φορείς;

• Ποιες δραστηριότητες ήταν οι πιο ενδιαφέρουσες;

Κλπ.

2. Δραστηριότητες: Καταγραφή των σκέψεων και των συναισθημάτων που αναδύθηκαν στο ημερολόγιο της τάξης, ατομικά και ομαδικά φύλλα αξιολόγησης, δημιουργία portfolio, σύνθεση μικρού video, δημιουργία επιτραπέζιου παιχνιδιού με θέμα τα αξιοθέατα της Παλαιάς Πόλης της Ξάνθης (Λαογραφικό Μουσείο, Εκκλησίες, Μητροπολιτικό Μέγαρο, «Στάλιο» Νηπιαγωγείο, «Ματσίνειος» Σχολή, Δημοτική Πινακοθήκη, Καπνομάγαζα, Παραδοσιακά Σπίτια κλπ) και τίτλο «Παλιά Πόλη της Ξάνθης: ένα Μουσείο δίχως τοίχους».